Што зменіцца для спажыўцоў? З 23 снежня ўступаюць у сілу змяненні ў Законе «Аб абароне правоў спажыўцоў»
З 23 снежня ўступаюць у сілу змяненні ў Законе «Аб абароне правоў спажыўцоў». Ці з'явіцца на этыкетках беларуская мова? У якіх выпадках прадавец зможа павялічыць тэрмін гарантыйнага рамонту? Ці будуць выдаваць рэшту з падарункавага сертыфіката? Мы паглядзелі, якія новаўвядзенні чакаюць спажыўцоў, а таксама даведаліся, з якімі праблемамі часцей сутыкаюцца пакупнікі і што рабіць, калі вытворца адмаўляецца прызнаваць дэфект тавару.
Цану прапішуць чытэльным шрыфтам
Якія ж змяненні ўвайшлі ў закон? Так, на таварах абавяжуць змяшчаць інфармацыю аб краіне іх паходжання, калі яна не супадае з адрасам вытворцы, і аб класе энергаэфектыўнасці (напрыклад, у маркіроўцы халадзільнікаў, пральных і пасудамыечных машын).
Прадаўцы, якія рэалізуюць тавар дыстанцыйна праз рэкламу ці інтэрнэт, мусяць указваць цану шрыфтам, памер якога павінен быць не меншым за палову самага вялікага шрыфту, які ёсць у апісанні. Гэта дазволіць зрабіць інфармацыю чытэльнай, і спажывец радзей будзе памыляцца наконт кошту пакупкі.
– Значная колькасць зваротаў пры рабоце над праектам закона датычылася мовы інфармацыі. У гэтай сувязі ўлічана прапанова аб давядзенні звестак «на беларускай і (ці) рускай мовах», – каментуюць у Міністэрстве антыманапольнага рэгулявання і гандлю.
Замацавалі таксама права спажыўца на разлік у наяўнай і безнаяўнай форме. Пры гэтым прадаўцу забаронена ўстанаўліваць розныя цэны ў залежнасці ад формы аплаты.
Пры звароце пакупніку грошай у яго не павінны будуць патрабаваць пашпарт ці іншы дакумент, які сведчыць асобу. Спажывец зможа таксама адмовіцца ад дагавора аб выкананні работы (паслугі), але ў такім выпадку яму давядзецца аплаціць выканаўцу фактычна панесеныя расходы.
Улічваліся ў законе і прапановы бізнес-супольнасці. У прыватнасці, вярнуць ці замяніць тэхнічна складаныя і дарагія тавары пасля таго, як прайшло 30 дзён пасля пакупкі, можна будзе толькі ў двух выпадках: калі выявіўся істотны недахоп ці калі прадавец парушыў тэрміны бясплатнага рамонту.
Дазваляецца таксама з пісьмовай згоды спажыўца павялічваць тэрмін гарантыйнага рамонту з 14 да 30 дзён. «Папраўка абумоўлена выпадкамі аб'ектыўнай неабходнасці, напрыклад у сувязі з дазаказам камплектуючых, запасных частак, патрабаваннямі аб правядзенні рамонту на абсталяванні вытворцы ці яго ўпаўнаважаных асоб, якія знаходзяцца далёка», – тлумачаць у Міністэрстве.
Рамонтныя арганізацыі абавяжуць правяраць якасць дастаўленага ім прадаўцамі тавару ў трохдзённы тэрмін. Калі спажывец не забірае тавар пасля двух месяцаў з моманту экспертызы ці бясплатнага рамонту без уважлівай прычыны, з яго маюць права спагнаць выдаткі за захаванне рэчы. А вяртаць якасны тавар трэба будзе ва ўпакоўцы, у якой яго прадалі.
Сертыфікат можна будзе вярнуць
Некаторыя моманты дагэтуль абмяркоўваюцца. Напрыклад, правілы дзеяння падарункавых сертыфікатаў – сёння яны выклікаюць шмат спрэчак. У праекце пастановы Савета Міністраў «Аб некаторых мерах па абароне правоў спажыўцоў» прадугледжваецца, што сертыфікат можна будзе вярнуць на працягу 14 дзён з моманту яго пакупкі. Калі за яго разлічваліся ў безнаяўнай форме, то спажыўцу, які прад»явіць падарункавы дакумент, вернуць грошы на яго рахунак.
Прадавец не будзе мець права ўстанаўліваць умовы рэалізацыі тавараў ці аказання паслуг, якія абмяжоўваюць тэрмін дзеяння сертыфіката, а таксама патрабаваць ад спажыўца нейкіх дадатковых дзеянняў для атрымання падарунка. Пры продажы такога дакумента абавязаны будуць выдаваць чэк.
Ніякіх даплат за паслугі і тавары, прапісаныя ў сертыфікаце, з вас патрабаваць не змогуць. А калі кошт гэтых паслуг і тавараў на момант атрымання спажыўцом знізіўся, яму павінны будуць даць рэшту. Тое ж самае і з сертыфікатамі на пэўную суму: можна будзе патрабаваць рэшту, калі не патраціў гэту суму цалкам.
Прадаўцу дазволяць працягваць тэрмін дзеяння падарункавага дакумента.
Пераглядаецца таксама пералік непрадуктовых тавараў належнай якасці, якія не падлягаюць абмену і звароту ў 14-дзённы тэрмін. Яго прапануюць пашырыць: уключыць туды ветэрынарныя сродкі, тавары для прафілактыкі і лячэння захворванняў у хатніх умовах (медыцынскія прылады і інструменты, кантактныя лінзы, прадметы па доглядзе за дзецьмі), вадкасць для электронных парагенератараў.
– Заклапочанасць выклікае, што пашыраецца спіс тэхнічна складаных тавараў бытавога прызначэння, якія нельга вярнуць, калі яны не маюць дэфектаў, – дзеліцца старшыня Беларускага таварыства абароны спажыўцоў Ганна СУША. – У расійскім законе ёсць «перыяд ахалоджвання»: калі спажывец набыў халадзільнік ці пліту, ён пяць-сем дзён прызвычайваецца да рэчы, глядзіць, ці падыходзіць гэта яму ці не. На жаль, такая норма ў беларускім законе не прынята. Яна не прайшла з-за ціску бізнесу.
На думку Ганны Сушы, варта было б яшчэ дапрацаваць артыкул 12 Закона «Аб абароне правоў спажыўцоў». А менавіта пункт пра тавары, якія наносяць шкоду маёмасці, здароўю і навакольнаму асяроддзю. Закон прадпісвае, што вытворца павінен зняць такую прадукцыю з рэалізацыі і адклікаць ад спажыўца, але сам механізм, як гэта будзе адбывацца, пакуль не вызначаны. З-за гэтага і ўзнікнуць праблемы.
– Падчас нашага грамадскага нагляду мы ўбачылі, што тавары з рэестра небяспечнай прадукцыі працягваюць рэалізоўвацца ў гандлёвай сетцы, – адзначае старшыня таварыства.
Навязлівы сервіс і сумнеўныя вытворцы
Самай частай праблемай, з якой сутыкаюцца спажыўцы, застаецца навязванне тавараў і паслуг – запрашэнні праз званкі на прэзентацыі посуду, пасцельнай бялізны.
– Там мастацтва прадаваць наладжана вельмі добра, і людзі, не задумваючыся, заключаюць дагаворы растэрміноўкі і набываюць рэчы. І толькі потым пачынаюць разумець, што зрабілі. Асабліва ў такія сітуацыі трапляюць пенсіянеры і інваліды – ААН вылучае іх як групу ўразлівых спажыўцоў, – дзеліцца Ганна Суша.
Яна расказвае, што цяпер, акрамя фільтраў і новых акон, дакучліва прапануюць абслугоўванне камп»ютараў. Абыходзяць кватэры і ўгаворваюць хатніх гаспадынь пагаджацца на гэту паслугу, якая каштуе 600 рублёў.
Як змагацца з такім сэрвісам? Варыянт адзін – спажывец павінен навучыцца казаць «не». Бо тыя ж мыйныя пыласосы, набытыя на прэзентацыі ў растэрміноўку, не ўдасца вярнуць прадаўцу, таму што гэта тэхнічна складаны тавар.
У выпадку калі прадукцыя бракаваная, а ў краме адмаўляюцца гэта прызнаваць, праводзіцца экспертыза. Па законе яе мусіць аплачваць прадавец. Але на практыцы адбываецца інакш. Калі пакупнік зацікаўлены ў экспертызе, ён робіць яе за свой кошт, і калі выяўляецца вытворчы дэфект, то прадавец кампенсуе кошт тавару і іншыя выдаткі (у тым ліку транспартныя).
Праводзяць экспертызу тэхнолагі і таваразнаўцы. Пры ацэнцы таго ж абутку яны могуць дакладна сказаць, парваўся ён з-за няякаснага матэрыялу ці з-за асаблівасцяў ступні і няправільна падабранага памеру. Працэдура гэта каштуе ад 118 рублёў. Але на яе прыносяць і танныя тавары.
– Звяртаюцца, як правіла, тыя пакупнікі, каго вельмі пакрыўдзілі. У нас была жанчына, якой прадавец сказала: «Вы ў гэтым паліто спалі, таму яно і мае такі выгляд». Часта звяртаюцца па мэблі, устаноўцы дзвярэй, абутку, адзенні, – пералічвае эксперт Беларускага таварыства абароны спажыўцоў Наталля КУПРЭВІЧ.
Людзі сталі больш ведаць пра свае правы, мяркуе Ганна Суша. Яшчэ ў 2000 годзе таварыства распрацавала вучэбны дапаможнік «Асновы спажывецкіх ведаў» – такі прадмет у выглядзе факультатыву выкладаецца ў школах. Але не ўсе адносіны куплі-продажу падпадаюць пад закон «Аб абароне правоў спажыўцоў». Напрыклад, калі вы набылі рэч на інтэрнэт-пляцоўцы ў фізічнай асобы, то тут гэты дакумент не працуе.
– Вельмі асцярожна трэба ставіцца да пакупак. Варта паглядзець спачатку, як даўно вытворца прысутнічае на рынку. Бо бывае так: прадпрымальнік атрымаў пасведчанне аб рэгістрацыі, прывёз тавар, распрадаў і прыпыніў сваю дзейнасць. Тады прад'явіць прэтэнзію па якасці няма каму, – перасцерагае старшыня таварыства. – Перш чым даставаць кашалёк, палічыце хоць бы да пяці і падумайце: а ці патрэбны вам гэты тавар?
Толькі лічбы
Летась упаўнаважаныя па абароне правоў спажыўцоў пры раённых адміністрацыях Мінска разгледзелі 3880 пісьмовых зваротаў. З іх 1120 прыпадала на гандаль (а 37 працэнтаў ад гэтай колькасці – на інтэрнэт-гандаль). Плюс былі дадзены кансультацыі па больш чым 12 тысячам зваротаў. Часцей за ўсё (у 50 працэнтах выпадкаў) у пакупнікоў узнікалі пытанні па рэалізацыі няякасных тавараў. 40 працэнтаў зваротаў датычыліся дрэнна аказаных паслуг. У выніку спажыўцам кампенсавалі матэрыяльную шкоду на суму 22 тысячы рублёў.
Некаторыя спрэчкі вырашаліся праз суд – так, летась было пададзена 65 іскаў. Пасля разгляду спраў грамадзянам вярнулі грошы за няякасныя тавары і паслугі ў памеры 81 тысячы рублёў. Таксама з адказчыкаў спагналі штрафы ў мясцовы бюджэт – усяго 68 тысяч рублёў.
Наталля ЛУБНЕЎСКАЯ, «Звязда», 9 лістапада 2018 г.